Gemeente Coevorden

Coevorden: Het verhaal over Jan Nico

“Jas beter dicht en sjaal om,” zegt moeder. Jan Nico doet zijn handschoenen uit en prutst aan de knopen van zijn jas. “Zo is het beter,” besluit moeder. “Het is steenkoud buiten en jullie doen er zeker een uur over. Als je je niet goed aankleedt, verkleum je.” Jan Nico wikkelt de sjaal nog een keer rond z’n nek en wurmt zijn handen weer in zijn wanten. “Jij ook Hermien,” wijst moeder. “Trek die muts dieper over je oren.” Jan Nico ziet hoe de haren van zijn zus volledig onder de muts verdwijnen. “En jullie weten waar het is, hé?” vraagt moeder. Jan Nico en Hermien knikken. “Goed, ik hoop dat jullie vader vinden. En denk erom wat ik heb gezegd. Absoluut geen risico nemen en de Duitsers en NSB’ers zoveel mogelijk ontwijken.” Moeder slaat haar armen om de kinderen heen en trekt ze stevig tegen zich aan. “En doe alsjeblieft voorzichtig, lieverds,” fluistert ze. “Ja mam,” antwoordt Hermien.

Jan Nico opent de deur en stapt naar buiten. Een ijskoude wind snijdt in zijn gezicht. Hermien komt naast hem staan. “Kom,” zegt ze. “We gaan.” Ze pakt zijn mouw en trekt hem mee. Met z’n tweeën lopen ze het tuinpad af. Hetzelfde tuinpad waarover hun vader een paar dagen geleden door de Duitsers is weggevoerd. Jan Nico ziet de beelden nog steeds voor zich. Het was midden in de nacht. Opeens stonden ze voor de deur. Belden aan en drongen in hun lange jassen het huis binnen. Vader werd hardhandig ondervraagd. En toen hij niet de antwoorden gaf, die ze wilden weten, sleepten ze hem naar buiten. Door zijn tranen heen had Jan Nico gezien hoe zijn vader werd meegesleurd. De Duitsers namen niet eens de moeite om te vertellen waarnaartoe. Gelukkig had moeder gisteren via iemand uit het dorp het adres gekregen waar vader werd vastgehouden. Hermien en hij moesten nu proberen hem te vinden. “Is het echt een uur lopen?” vraagt Jan Nico. Hermien draait haar hoofd. “Denk het wel,” zegt ze. “Laten we maar flink doorstappen. Dan blijven we warm en schieten we tenminste op.” Zonder nog een woord te zeggen lopen ze het dorp uit. Als ze voorbij de laatste boerderij zijn, voelt Jan Nico de kou toenemen. Op de open vlakte heeft de bijtende wind vrij spel. Jan Nico rilt.

Wat leven we toch in een akelige wereld, denkt hij. Mensen, die anderen uit hun huizen slepen, gevangenzetten en martelen. Waarom doen mensen dit? Wat bezielt hen om anderen op te jagen en te doden? Zijn vader was nu voor de tweede keer gearresteerd. Kwam dat omdat hij hoofd van de lagere school was? Omdat hij voor zijn eigen mening uit durfde te komen? Jan Nico weet het niet, hij hoopt alleen dat ze hem geen pijn doen. “Ik denk dat het daar moet zijn,” zegt Hermien. Ze staat stil en wijst naar een boerderijtje aan de overkant van sloot. “Zie jij Duitsers of gevangenen?” vraagt Jan Nico. Hermien schudt haar hoofd. “Ik denk dat we gewoon moeten vragen. Als we vriendelijk en beleefd blijven, gaan ze ons vast niets doen.” Ze steken de dam over en lopen naar de zijdeur. Zacht kloppen ze aan. Het duurt even voor ze iets horen. “Wie is daar?” vraagt een vrouwenstem. “Hermien Scholten, mijn broertje en ik zijn op zoek naar onze vader. We hebben gehoord dat hij hier zou kunnen zijn.” Jan Nico hoort hoe een sleutel in het slot wordt gestoken. Voorzichtig gaat de deur op een kier. In de gang staat een vrouw. Haar gezicht is bont en blauw en haar ogen zijn rood. “Jullie vader is hier niet meer,” zegt ze.  “Hij is samen met mijn man meegenomen.” Jan Nico kijkt zijn zus aan. “Weet u waarnaartoe?” vraagt hij. Met de mouw van haar trui veegt de vrouw over haar gehavende wangen. “Ik heb gehoord dat ze met anderen worden vastgehouden in Dalen,” zegt ze. “Op de boerderij van Hartemink.”

“Heel erg bedankt,” zegt Jan Nico. “Fijn dat u ons heeft willen helpen.” Hij pakt Hermien bij haar hand en trekt haar mee. “We gaan naar Dalen,” zegt hij als ze over de sloot zijn. “Maar dat is nog wel anderhalf uur lopen, hoor,” waarschuwt Hermien. Jan Nico slaat zijn arm om Hermiens middel en duwt haar vooruit. “Dat halen we,” zegt hij. Koud en moe komen ze in Dalen aan. Hun vingertoppen lijken van ijs en hun sokken zitten vastgevroren aan de klompen. “Weet jij waar de boerderij van Hartemink staat?” vraagt Hermien. Jan Nico schudt zijn hoofd. “Maar die vinden we wel.” Na twee keer vragen zien ze een grote boerenhoeve. Op het erf staan vrachtwagens en bij de baanderdeur houden mannen in uniform de wacht. “Wat gaan we nu doen?” wil Hermien weten. Jan Nico fronst zijn voorhoofd. “Zeggen dat we onze vader zoeken en dat we hem graag nog even willen zien.” “Durf je dat?” vraagt Hermien. Jan Nico knijpt in haar hand. “Als we het samendoen wel.” Naast elkaar lopen ze de boerenlaan op. Als ze vlak bij het erf zijn, maken twee gewapende mannen zich los van de baanderdeur en komen op hen af. “Wat moeten jullie hier? Wegwezen!” Een van de mannen haalt zijn geweer van de schouder en wijst naar de straat. “We zoeken onze vader,” zegt Jan Nico. “Weet u misschien of hij hier is?” De twee mannen kijken elkaar aan. “Waar komen jullie vandaan?” wil de man met het geweer weten. “Uit Dalerpeel, mijn vader is daar hoofd van de school.” Opnieuw wisselen de mannen een blik. “Scholten?” vraagt een van hen. “Ja meneer,” antwoordt Hermien. De man tilt z’n geweer op en haakt hem aan zijn schouder. “Wacht hier,” zegt hij. “Ik zal kijken wat ik voor jullie kan doen.” De man draait zich om en verdwijnt door de baanderdeur. Tien minuten later is hij terug. “Meekomen,” zegt hij. “Jullie krijgen vijf minuten.” Met lood in hun schoenen lopen Jan Nico en zijn zus achter de man aan. Ze worden de boerenschuur binnen geleid.

Het is er donker. Jan Nico ziet mannen, maar ook jongens die hooguit 5 jaar ouder zijn dan hij. Ze staan of leunen tegen de muur. Sommigen met hun handen boven hun hoofd. Anderen met gescheurde kleren en bloedende wonden. En daar tussenin staan lachende Duitse militairen met hun wapens in de aanslag. “Daar zit jullie vader,” wijst de man. “Vijf minuten en geen seconde meer.” Hermien en Jan Nico kijken naar de plek die de man aanwijst. Er ligt iemand op de grond. “Vader!” roept Hermien. De man beweegt en draait op zijn zij. Hermien en Jan Nico rennen naar hem toe. Kreunend komt de man overeind. “Vader, wat is er gebeurd?” vraagt Jan Nico. “Gaat het goed met u?” De man strekt zijn armen en trekt zijn kinderen naar zich toe. “Ja, het gaat… goed,” fluistert hij, “…goed.” Jan Nico kijkt naar zijn gezicht. Zijn vader ziet er anders uit dan normaal. Timide en hij lijkt gebroken. Zelfs zijn stem klinkt anders. “Hoe is het… met moeder?” vraagt hij. “En met kleine Emma… en de anderen?” “We redden ons,” antwoordt Hermien. “En we zorgen goed voor Emma.” Vader schudt zijn hoofd. “Dat baby’s…. dit mee moeten maken,” zucht hij. “Jullie tijd is om!” De gewapende man boort de loop van zijn geweer tussen vader en de kinderen. “En nu wegwezen,” commandeert hij. Met de kolf duwt hij de kinderen voor zich uit. Jan Nico draait zich nog een keer om naar zijn vader. “Pas goed… op jullie zelf,” hoort hij hem zeggen. “Over een poosje… kom ik naar jullie terug.” De vader van Jan Nico en Hermien komt inderdaad terug en overleeft de oorlog.

Op Jan Nico heeft deze zoektocht en ontmoeting met zijn vader zo’n diepe indruk gemaakt, dat hij politicus is geworden. Zijn hele leven is hij zich blijven inzetten voor de rechten van de mens. 

Auteur: Chris Vegter

Luisterverhaal A