.png){kind=logo}
Westerveld: het verhaal over Benny
Benny trekt zijn vioolkist onder het bed vandaan en doet hem open. Met zijn vingers strijkt hij even over het glimmende hout. Wat is hij blij dat hij z’n viool nog heeft en dat hij er regelmatig op kan spelen. Jij bent mijn talisman, denkt hij. Zolang ik jou bij me heb, gaat het vast goed. Benny beweegt de strijkstok over de snaren en draait aan een van de stemsleutels. “Mooi gestemd,” mompelt hij. “We kunnen.” Benny stopt z’n viool terug in de kist en verlaat de barak. Omdat de zon schijnt, heeft hij met de kinderen afgesproken om vandaag buiten muziek te maken. Op het veldje tussen de achterste twee barakken. Ondanks alle ellende in het kamp verheugt Benny zich op dit moment. Liedjes spelen en lachende kindergezichten zien. Even niet bang zijn voor morgen. Maar genieten van vrolijke deuntjes.
“Zo, jullie zijn er al,” lacht Benny. Hij kijkt naar de kinderen die in een grote cirkel op het gras zitten. Vol verwachting staren ze hem aan. Alsof het een gewone dag is, denkt Benny. Geen oorlog, geen strafkamp, geen treinen waar je in wordt gestopt. “En welk liedje gaan we zingen?” vraagt hij, terwijl hij zijn plek in het midden van de cirkel opzoekt “Drie schuintamboers,” roept een iel jongetje. “Goed idee, David.” Benny klemt zijn viool onder de kin en begint te spelen.
Drie schuintamboers, die kwamen uit het oosten.
Drie schuintamboers die kwamen uit het oosten.
Van je rom bom, wat maal ik er om.
Die kwamen uit het oosten rom bom.
Uit volle borst zingen de kinderen met hem mee. Sommigen gaan staan en maken marcherende bewegingen, zoals hij hen de vorige keer heeft geleerd. “Dat hebben jullie mooi gedaan,” vindt Benny. “En wie kiest het volgende lied?” Een meisje met een bleek gezicht en zwarte krulletjes steekt haar vinger op. “Wat wil je horen Rebecca?” “Hoeperdepoep,” lacht het meisje. Benny begint te grijnzen. “Ja, leuk, maar dan moeten jullie ook dansen.” De kinderen staan op en zingen met Benny mee.
Hoeperdepoep zat op de stoep
Kom laten we vrolijk wezen.
En Haperdepap zat op de trap
Kom laten we vrolijk zijn.
Alleen of in groepjes bewegen de meisjes en jongens op de maat van de muziek. Dit is toch echt ongelooflijk, denkt Benny. De kracht van muziek. Dat je zelfs in de meeste uitzichtloze situaties nog blij kunt zijn door samen liedjes te zingen. Op de terugweg naar de barak heeft Benny, zoals altijd na zijn uurtje muziek met de kinderen, een zwaar gemoed. Vooral als ze afscheid van hem nemen en sommigen zich even aan hem vastklampen. Hem bijna niet los willen laten. Want wie van hen zal hij volgende week terug zien. Rebecca en David? Of zijn ze allebei dan onderweg naar Auschwitz of Sobibor? En is hij hier zelf nog?
Automatisch klemt Benny zijn viool steviger tegen zich aan. Duitsers maken geen verschil tussen volwassenen en kinderen, weet hij. Als de ordedienst je naam op leest, moet je je klaar maken voor transport. Ongeacht hoe oud je bent. Dan word je die nacht of de volgende dag met honderden in de trein gestopt en afgevoerd. Als je ’s avonds na het oplezen van de namen door het kamp loopt, zie je aan de gezichten wie er wel of niet is opgenoemd. Benny schudt zijn hoofd. Hoe kunnen mensen anderen dit aan doen? Vernederen, opsluiten, als vee in treinwagons stoppen en vermoorden.
Tot nu toe heeft hij geluk gehad. Omdat hij getrouwd is met een niet joodse vrouw, werd hij eerst naar Havelte gebracht. Pas daarna kwam hij hier in Westerbork terecht. Benny weet nog precies hoe dat ging. Hij werd met andere joodse mannen in een strafbarak geplaatst. Allen opgepakt omdat ze volgens de Duitsers strafbare feiten hadden gepleegd. Maar wat deden ze fout? De meesten hadden alleen geprobeerd om hun eigen leven of dat van hun familieleden te redden. Hijzelf was aangehouden omdat hij zijn gezin in Groningen weer wilde zien.
Iedereen in het kamp werd ook direct aan het werk gezet. Hij moest batterijen kloven. Een vreselijk smerig werk. Na een uur was je pikzwart van de poeder die uit die batterijen kwam. Op een gegeven moment moest hij voor drie rechters verschijnen. Toen hij binnenkwam zaten ze met z’n drieën achter een tafel. Benny hoorde een van hen zeggen: “Wieder ein Jude.” Binnen een minuut was de rechtszitting voorbij. Geen enkele kans om iets te vertellen of uit te leggen. Een paar dagen later kreeg hij het bericht dat hij samen met 58 anderen bis auf weiteres, was vrijgesteld van transport. Maar voor hoe lang? Na die uitspraak werden ze alle 59 uit de strafbarakken ontslagen. Ze mochten naar het zogenaamde vrije kamp. Benny blijft staan en kijkt even om zich heen. Het vrije kamp, denkt hij. Misschien heb ik dat wel te danken aan mijn viool en mijn muziek. Hij drukt zijn vioolkist nog steviger tegen zijn borst en fluistert: “Ik moet jou bij me houden. Misschien overleef ik het dan en kom ik nooit in een van die treinen terecht.”
Benny Behr overleefde het en werd niet op transport gezet. Toen het Canadese leger kamp Westerbork bevrijdde, mocht hij muziek maken voor de commandant en zijn officieren. Na de oorlog trad hij samen met zijn vriend Sem Nijveen, overal in de wereld op als grappig muzikale duo. Veel mensen herinneren zich Benny als beroemd jazzviolist.
Auteur: Chris Vegter
U kunt kiezen uit twee verwerkingsopdrachten. De verwerkingsopdracht over Benny duurt 45 tot 60 minuten. De verwerkingsopdracht over vrijheid en bevrijding duurt circa 15-30 minuten.
Download hier de verwerkingsopdracht over Benny.
Achtergrond informatie over Benny Behr
Meer dan 100 jaar geleden, werd Benny Behr geboren in Groningen. Hij groeide op als een succesvol muzikant, die meerdere muziekinstrumenten kon spelen, zoals de viool en de saxofoon. Benny speelt zowel klassiek maar ook jazz. Hij was heel talentvol.
In 1940 begint de Tweede Wereldoorlog en Benny is Joods maar getrouwd met een niet-joodse vrouw. Hij werd gedwongen om voor de Duitsers werken maar hoefde niet naar één van de concentratiekampen omdat hij al kinderen had, die niet joods waren.
Benny moet samen met honderden anderen Joden in 1944 werken aan het Duitse vliegveld in Havelte.
Dat heet dwangarbeid maar de mensen in Kamp Havelte zijn vrijer dan in andere kampen. Ze mogen af en toe in het weekend naar het dorp voor snoep of sigaretten.
Soms wordt het gebied aangevallen. Benny heeft hierover vertelt in een interview: ‘Het vliegveld werd overdag wel eens aangevallen door gevechtsvliegtuigen. Maar het kamp zelf alleen bij donker. Ze schoten dan met hun boordmitrailleurs: rekttektektektek. .. dat was heel eng om te horen. Als onze barakken onder vuur lagen, moesten we vluchten en doken we in sloten en greppels om dekking te zoeken.’
Maar Benny overleeft de aanvallen en hij mist zijn gezin. Op een dag in de zomer lukt het hem om naar ze toe te gaan. Maar dat is niet volgens de regels en de Duitsers pakken hem thuis op. Benny kan niet meer terug naar Havelte. Hij moet nu naar Kamp Westerbork, een spannende tijd want elke dinsdagavond vertrekt de trein naar de concentratiekampen in Polen en Duitsland. De namen worden alfabetisch voorgelezen en Benny vertelt daarover: ‘elke keer als ze de B voorbij waren dan slaakte ik een zucht van opluchting.’
Benny blijft in Westerbork waar hij muziek maakt voor de mensen in het Kamp. Ook voor de kinderen, die daar zijn. ‘In de strafbarakken heb ik voor de kinderen en ook voor de oudere mensen gespeeld. Voor de kinderen heb ik natuurlijk vrolijke schoolliedjes gespeeld.’
De weken gaan voorbij en Benny hoeft niet op transport. Uiteindelijk wordt Kamp Westerbork bevrijdt door het Canadese leger en Benny speelt die avond voor de commandant en zijn officieren. ‘Ga je nou morgenavond weer spelen?’ vroegen de jongens uit het Kamp aan Benny. Hij antwoordde: dat weet ik nog niet. Ik ben daarvoor nog niet uitgenodigd. Maar inderdaad de volgende avond mocht hij nog eens een muzikale voorstelling geven. ‘Dat was mijn bevrijding.’
Daarna gaat hij terug naar zijn vrouw en kinderen. Jaren na de oorlog wordt Benny weer een beroemde jazz violist, net als voor de oorlog. Samen met zijn vriend Sem Nijveen vormen ze het grappige muzikale duo de Behr-brothers en ze treden op over de hele wereld en komen ook vaak op televisie, dat was toen nog heel bijzonder. In 1995 overlijdt Benny als hij 84 jaar oud is.
Als je bij de hunebedden van Havelte rechtdoor gaat dan is aan de linkerkant een groot heideveld. Daar heeft het kamp gestaan waar ook Benny Behr heeft gezeten in de oorlog. Binnenkort komt daar een gedenkteken te staan, zodat je dat beter kan zien. Verder zijn op de Havelterberg nog hangars te zien en verschillende bomkraters.
-
Jodenkamp Havelte 17-9-1944 bron Jelle Kootstra